Białołęka została założona w 1425 roku jako wieś szlachecka na prawie chełmińskim, będąc własnością książęcą i szlachecką, m.in. rodziny Gołyńskich, Króla Jana Kazimierza, Królowej Bony. Jej początkowa lokalizacja to okolice ul. Białołęckiej. Jako gmina Warszawa - Białołęka istnieje od 1994 roku.
1. Pałac w Jabłonnie ul. Modlińska 105, Jabłonna
Barokowo-klasycystyczny pałac prymasa Michała Poniatowskiego, brata króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, następnie rodziny Potockich - Anny Dunin-Wąsowiczowej. Zaprojektowany przez Dominika Merliniego w latach 1775-1779, Henryka Marconiego w 1837 roku. Wokół Pałacu rozciąga się park z XVIII w. Obecnie w Pałacu znajduje się ośrodek konferencyjno--wypoczynkowy Polskiej Akademii Nauk.
2. Dwór Stasinek (Dwór w Buchniku) ul. Stasinek 19
Dworek szlachecki z 1 poł. XIX w. zaprojektowany przez H. Marconiego. Swoją nazwę dwór, jak i ulica na której się znajduje, zawdzięczają księciu Stanisławowi Poniatowskiemu. Neoklasycystyczny dwór był związany z pałacem w Jabłonnie jako dobra Poniatowskich, a później Potockich. Zabytek jest prywatną własnością i nie można go zwiedzać.
3. Zakład Opiekuńczo-Leczniczy im. Margaret Sue Ryder ul. Mehoffera 72/74
Historycznie jako jedno gospodarstwo połączony z budynkiem przy ul. Modlińskiej 257. Po wojnie - Państwowy Dom Specjalny dla przewlekle chorych, a od 1960 roku Państwowy Dom Pomocy Społecznej dla Dorosłych nr 5 Ministerstwa Pracy i Opieki Społecznej, który rozbudowała i wyposażyła pani Susan Ryder - Angielka, wielka patriotka oddana Polsce i Polakom. Za humanitarną działalność na terenie Polski otrzymała tytuł honorowy Lady Ryder of Warsaw.
4. Kościół Rzymskokatolicki św. Jakuba Apostoła ul. Mehoffera 4
Liczy ok. 500 lat, zbudowany w stylu gotyku nadwiślańskiego. Kościół na szlaku turystycznych obiektów w Warszawie i na Mazowszu www.skarbiecmazowiecki.pl
Ja bym dodała, do sprawdzenia, że jest to najstarszy kościół w Warszawie, który istnieje w swoim pierwotnym miejscu.
5. Zespół pałacowo-parkowy na Tarchominie
Składający się z XVIII-wiecznego dworu i pałacu z początku XIX wieku wzniesionego przez Tadeusza Mostowskiego oraz parku. Od 1921 zespół dworski przy Mehoffera 2 należy do Kościoła. Obecnie mieści się tam Wyższe Seminarium Duchowne diecezji warszawsko-praskiej.
6. Przy ul. Modlińskiej 257
istniał zakład dla upadłych dziewcząt prowadzony przez siostry Benedyktynki Sakramentki. Podczas wojny siostry przy wsparciu Ireny Sendlerowej uratowały kilkanaścioro żydowskich dzieci. Było to także miejsce kultury. W 1943 roku Leon Schiller wystawił w nim „Pastorałkę”. Spektakl okazał się hitem i do Henrykowa zjeżdżała się elita ówczesnej Warszawy, m.in. Czesław Miłosz.
7. Replika pomnika „Małych Powstańców”
autorstwa p. Jadwigi Zboińskiej-Załuskiej, ps.”Jadźka” rzeźby, która stoi przy kościele św. Stanisława Kostki na Żoliborzu. Pomnik wzniesiono na terenie Szkoły Podstawowej nr 344 im. Powstania Warszawskiego przy ul. Erazma z Zakroczymia 15.
8. Cmentarz przy ul. Mehoffera
Powstał na przełomie XVIII iXIX wieku. W XX w. dołączono do niego cmentarz luterański oraz nekropolię wyznawców Kościoła polskokatolickiego.
Znajdziemy tam m.in. groby właściciela Winnicy Józefa Labey, Ludwiki z Dąbrowskich Unruh, żołnierzy z okresu II wojny światowej oraz pomnik VII Obwodu AK „Obroża”.
9. Polfa Tarchomin ul. Fleminga 2
Założona pod koniec XIX. W latach 50-tych XX w. sprywatyzowana, obecnie jeden z największych wytwórców antybiotyków i insuliny.
10. Prymasówka ul. Świerkowa 4
Drewniana kaplica Jasnogórskiej Matki Kościoła, zwana też Kaplicą Prymasowską, ufundowana przez Kardynała Stefana Wyszyńskiego w latach 70-tych XX wieku. Lasy w Choszczówce w latach 1969-1981 były zakątkiem, który Kardynał Wyszyński wybrał sobie na miejsce wypoczynku. Kaplica jest jednym z pięciu drewnianych obiektów sakralnych prawego brzegu stolicy. Znajduje się na terenie Instytutu Świeckiego Pomocnic Maryi Jasnogórskiej Matki Kościoła. Kaplica położona jest na szlaku turystycznych obiektów w Warszawie i na Mazowszu www.skarbiecmazowiecki.pl
11. Pollena Aroma, ul. Klasyków 10
Początki powstania sięgają XIX i XX wieku, gdzie mieściła się drożdżownia warszawskiego przedsiębiorcy Henryka Bienenthala. W połowie lat 50-tych XX wieku rozpoczęła produkcję AROMA, wytwarzając aromaty i perfumy. Fot. zbiory UD Białołęka.
12. Drewniany dom w stylu nadświdrzańskim
ul. Fletniowa 2, tzw. „świdermajer” zbudowany na początku XX w. Fot. zbiory UD Białołęka
13. Kościół Najświętszej Maryi Panny na Płudach ul. Klasyków 21/23
14. Areszt śledczy ul. Ciupagi 1
Miejsce uwięzionych po 13 grudnia 1981 r. działaczy Solidarności i opozycji demokratycznej m.in. Bronisława Geremka, Bronisława Komorowskiego, Jacka Kuronia, Adama Michnika, Janusza Onyszkiewicza. Fot. zbiory UD Białołęka
15. Replika figury Jezusa z Rio de Janeiro
przed ośrodkiem MARKOT-u Centrum Pomocy Bliźniemu. Ustawiona z inicjatywy Marka Kotańskiego jako symbol, który przekonałby ludzi do normalnego życia. Figura - Chrystus wita potrzebujących na znak solidarności i tego, że Chrystus jest razem z nimi. Mała replika figury jest także na grobie Marka Kotańskiego na Powązkach.
16. Kamień z żelaznym krzyżem
upamiętniający Bitwę o Białołękę podczas powstania listopadowego, ul. Białołęcka, róg ul. Przydrożnej. 13 tys. polskich żołnierzy dysponujących 22 działami stawiło opór i obroniło Białołękę przed dużo lepiej wyposażoną armią rosyjską liczącą 11 tys. żołnierzy i 56 dział.
17. Wykopaliska archeologiczne, ul. Ostródzka
Ślady osady II okresu brązu. Odkryto chaty, miejsca kultu i cmentarz.
18. Wykopaliska archeologiczne, ul. Zdziarska
Ślady osady z okresu kultury łużyckiej, kultury przeworskiej i kultury Jasforf. Odkryto roszarnię, chaty, dymarkę.
19. Zakątek Pamięci o Osadnikach Ewangelickich
którzy budowali rowy melioracyjne w poprzednich stuleciach (płyty zostały zebrane z białołęckichcmentarzy ewangelickich). Plac Bociani Zakątek
20. Zakątek Edukacyjny o Kulturze Mazowsza, ul. Magiczna
Trzy wiaty: chlebowa, lniana, rekreacyjna do przeprowadzania warsztatów oraz plac zabaw dla uczniów białołęckich szkół.
21. Kościół Rzymskokatolicki św. Michała Archanioła, ul. Głębocka 119
Modrzewiowy kościółek, który wg podania założyła królowa Bona w 1534 r. Kościół na szlaku turystycznych obiektów w Warszawie i na Mazowszu www.skarbiecmazowiecki.pl
22. Kapliczka choleryczna, ul. Chudoby
Na podziękowanie oddalenia cholery w 1852 r. wzniosła Paulina Piasecka. Według legend, podczas II wojny światowej kapliczka była schronieniem żyda, którym opiekowali się mieszkańcy.
23. Cmentarz parafii pw. św. Izydora w Markach
Nekropolia założona w 1917 roku. Znajduję się tu grób 40 nieznanych żołnierzy poległych w bitwie na przedpolach Warszawy z bolszewikami w 1920 roku.
Nowe:
24. Wały wiślane
Białołęckie wały przeciwpowodziowe powstawały w czasach drugiej wojny światowej, choć ściślej rzecz biorąc powstawały w Piekiełku, czyli osadzie przyłączonej do Warszawy w 1951 roku. Nieco dalej w stronę Jabłonny podczas drugiej wojny światowej funkcjonował nazistowski obóz pracy przymusowej. Przebywali w nim żydowscy robotnicy, pochodzący m.in. z Legionowa i Otwocka. Obóz znajdował się pomiędzy dzisiejszą ulicą Ciechanowską i ul. Przyrzecze.
25. W 1944 roku były prowadzone bardzo intensywne walki w tym rejonie Choszczówki, Jabłonny i Buchnika
26. Cmentarz przy ul. Ruskowy Bród
miejsce cmentarza stanowiło we wrześniu i październiku 1944 linię pozycji dział artylerii radzieckiej podczas walk na Białołęce pomiędzy IV Korpusem SS a radzieckimi dywizjami gwardyjskimi. Na cmentarzu są cztery stanowiska artylerii rosyjskiej.
27. Szlak Polski Walczącej
start na stacji PKP Legionowo Przystanek, meta na pętli ZTM w Kobiałce (pod Markami). Najciekawsze punkty na trasie:
- miejsce przeprawy batalionu AK z Jabłonny do Puszczy Kampinoskiej w czasie powstania warszawskiego,
- działające podczas okupacji zrzutowisko broni Koc w okolicach Izabelina,
- alianckie mosty typu Baileya w okolicach Nieporętu,
- pozostałości niemieckich umocnień w Jabłonnie (1944 r.),
- oryginalna kapliczka upamiętniająca działalność NSZZ „Solidarność” w Izabelinie.
Jest ciekawie opisany w internecie: https://legionowo.pl/pl/a/szlak-turystyczny-polski-walczacej
28. Śluza im. inż. Tadeusza Tillingera (ul. Zarzecze 13b)
nazwana jego imieniem w uznaniu zasług, jest jedyną tego typu w Polsce śluzą komorową. Do niedawna była drugą na świecie co do wielkości po śluzie na Nilu w Asuanie (Egipt).
29. Grodzisko w Parku Leśnym Bródno
to pozostałość grodu i osady Bródno istniejących w X i XI w. (najstarszego na terenie Warszawy).